Foto: Balans
Portal Behram-begove medrese u Tuzli prepoznatljiv je simbol grada, i jedan od objekata bez kojeg bi bilo teško zamisliti Tuzlu. Nalazi se na Skveru i uljepšava ovaj dio grada soli.
Ulazni portal Behram-begove medrese u Tuzli dio je graditeljske cjeline “Šarena džamija sa haremom, ulazni portal i mjesto Behram-begove medrese”, koja je 2010 godine proglašena nacionalnim spomenikom BiH. Behram-begova medresa u Tuzli je najstarija obrazovna institucija u sjeveroistočnoj Bosni i među najstarijim je medresama našega podneblja. Relevantni historijski izvori navode da je počela s radom prije 1626. godine. Zgrada Medrese u 19. stoljeću je sagrađena u pseudomaurskom stilu, a tokom svoje povijesti je više puta restaurirana i dograđivana.
Behram-begova medresa, izgrađena 1893. godine, bila je zgrada uglovnica, sa tri kraka.
Zgrada je bila prizemnica, pokrivena ravnim krovom. Dužina ulazne jugozapadne fasade bila je 13 metara, krak prema istoku 15.5 metara, a prema sjeveroistoku 33 metra. Objekat je zauzimao površinu od 530 m2. U srednjem dijelu objekta se pored ulaza nalazila i dershana (predavaonica) u bočnim kracima učionice. Centralna, ulazna fasada bila je orijentirana na jugozapad, a od nje su, pod uglom od 60 stepeni išli kraci objekta prema istoku i sjeveroistoku. U osovini objekta, centralno je bio postavljen ulazni portal. Ulazni portal bio je istaknut u odnosu na površinu zida i bio je viši od ostalih zidova objekta. Iznad ulaznih vrata prostor je u vidu dvije polukupole, postavljene jedna iznad druge sa stalaktitima u prvoj polukupoli. Na vrhu ulaznog portala nalazi se stepenasti grudobran. Sa obje strane ulaznog portala bila su dva pravougaona otvora u izduženoj pravougaonoj niši.
Na kracima medrese, također nalazimo iste prozore, i to po pet na oba kraka. Na vrhu svih zidova medrese, kao na ulaznom portalu, bio je vijenac oblika stepenastog grudobrana. Behram-begova medresa građena je u pseudomaurskom maniru koji se ogledao u fasadi sa horizontalnim trakama u alternaciji crvene i žute boje.Adaptacijom medrese ona je dobila sprat i bila je pokrivena ĉetverovodnim krovom. Dvokrako stepenište dograđeno je u istočnom krilu. Na spratu medresa dobiva novu dershanu i učionice. Prozori na spratu su napravljeni prema izvornim na prizemlju i izduženi pravougaoni okvir je produžen, kako bi uokvirio oba otvora. Iznad portala otvoren je novi pravougaoni prozor. U vrijeme kad je izvedena adaptacija, fasada je obojena, čime je pseudomaurski karakter obrade fasada izmijenjen. Zidovi medrese su bili masivni, zidani punom opekom.
Medresa je prestala sa radom 17. januara 1949. godine. Poslije zatvaranja medrese
u zgradi su bile smještena ekonomska, potom medicinska te upravna škola, Historijski arhiv i Muzej istočne Bosne. Nekonstrolisana i neplanska eksploatacija soli na prostoru nekadašnje Donje Tuzle, koju je pratilo tonjenje i slijeganje zemljišta, dovela je do propadanja i rušenja niza objekata. Zgrada Medrese u toku 1973. i početkom 1974. godine počela je naglo propadati, što je dovelo do rušenja objekta u aprilu 1974. godine. Inicijativom akademskog slikara Mevludina Ekmečića iz Tuzle sačuvan je ulazni portal u
medresu, koji je nakon rušenja ostalog dijela zgrade restauriran krajem februara 1975. godine.
(Balans/Baština.ba)