Foto: Balans
U džematu Turija se nalaze dvije džamije, stara i nova. Prema ranije uvriježenom mišljenju stara džamija u Turiji otvorena je 1928. godine. Međutim, prema novijim istraživanjima, ova džamija je znatno starija. Naime, u haremu džamije se nalazi više starih nišana s turbanom koji datiraju još iz prve polovine 19. stoljeća. Pored toga, u gruntovnim knjigama katastarske općine Turija, povodom sastavljanja gruntovnice 1889. godine, kao vlasnik u A-I i A-II uknjižen je Vakuf turijske džamije. Isto tako na katastarskom planu, urađenom od 1882. do 1885. godine, jasno se vidi ucrtana džamija s haremom i mezarjem u Turiji. Na popisu stanovništva iz 1885. godine u Turiji je evidentiran jedan imam.
Iz prethodnog se vidi da je Austrougarska svojim dolaskom zatekla i evidentirala postojanje džamije u Turiji, što znači da je ova džamija sigurno nastala još u osmanskom periodu. Par stotina metara južno od stare džamije, na putu za Jaruške, na Velikom brdu se nalazi nekoliko parcela koje su i danas na katastarskom planu označene pod nazivom „Dovište“, što ukazuje na tradiciju organizovanja dova (molitvi na otvorenom) na ovom području. Shodno podacima sva četiri austrougarska popisa stanovništva Bosne i Hercegovine, u Turiji je živjelo isključivo muslimansko stanovništvo. Na popisu stanovništva Bosne i Hercegovine 1885. godine zabilježeno je da je Turija imala jednog sveštenika. S obzirom da su se na istom popisu svi stanovnici izjasnili kao muslimani, nesumljivo se radi o imamu. Na sljedećem popisu, iz 1895. godine Turija je imala 74 kuće, 357 stanovnika, džamiju i dva mekteba. Prema kazivanju mještana, koji podatke prenose od savremenika događaja, 1926/28. godine je bilo otvorenje ove džamije, ali po svemu sudeći nakon temeljite rekonstrukcije stare džamije. Dakle, Stara džamija u Turiji je sagrađena najkasnije krajem 19. stoljeća. Po svojoj arhitektonskoj izvedbi, može se reći da je ovo tipična stara bosanska džamija s drvenim četverovodnim krovom i drvenom zatvorenom munarom, izvedenom iz krova džamije. Za izvedbu džamije bili su zaduženi domaći majstori, a ista je građena od materijala sa ovih krajeva. Unutrašnjost džamije čine karakteristične ukrašene drvene izvedbe mahfila, mimbera i kjursa.
Komisija za očuvanje nacionalnih spomenika Bosne i Hercegovine, na sjednici održanoj 2. novembra 2020. godine, donijela je odluku kojom se Graditeljska cjelina “Stara džamija u Turiji”, općina Lukavac proglašava nacionalnim spomenikom Bosne i Hercegovine.
(Balans/Baština.ba)