Izvorna muzika u BiH nije vrsta muzike o kojoj se priča, nije rijedak slučaj i da se mlađa populacija stidi reći da je sluša. A da je popularna pokazuju pregledi na Youtube platformi.
Muzika bosanskih korijena dolazila je iz Srednje Bosne, Posavine, doline Drine i Kalesije. Obično je izvode pjevači uz pratnju dvije violine i šargije. Ovakvi muzički sastavi prvi put su se pojavili oko Prvog svjetskog rata i postali popularni 1960-ih. Najpoznatiji su Kalesijska trojka, koja je ujedno i najznačajniji predstavnik kalesijskog izvornog narodnog muzičkog stila. Ovo je treća najstarija muzika nakon sevdalinke i ilahija. Izvodili su je samouki, izvorni izvođači koji nisu zapisivali ovu vrstu muzike na notni sistem, nego je prenošena sluhom s generacije na generaciju.
Možda najosebujnija pojava u izvornoj muzici cijele sjeveroistočne Bosne je Avdaga, u narodnoj tradiciji dobro upamćeni pjevač i svirač na šargiji. Smatra se jednim od simbola izvorne muzike tog područja, kako u narodu, tako i od drugih muzičara.
Avdaga je u izvornoj muzici ostao poznat i prepoznatljiv po pjesmi koja se uglavnom veže za njega. Radi se o pjesmi Jednog dana Avdaga nastrada. Danas je često zovu jednostavno, Avdagina pjesma. Mnogi je smatraju jednom od himni izvorne muzike. Pjesmu o Avdagi među prvima je snimio Halid Musić, a nakon njega i većina muzičkih grupa koje baštine izvornu muziku. (Izvod iz istraživačkog rada: Prilog o poznavanju razvoja “izvorne muzike” u okolini Gračanice, autora Mr. sci Rusmira Djedovića)
U ovakvoj muzici uživala su sva tri naroda u Bosni, Bošnjaci, Hrvati i Srbi, a mnogo je doprinijela da kroz festival dolazi do pomirenja, druženja, zabave i organizacije ljudi sa tih prostora. U Kalesiji se svake godine održava Bosanski festival izvorne muzike.
Studio Kemix u vlasništvu Džemala Džihanovića iz Živinica zajedno sa svojim umjetnicima dovela je ovu vrstu muzike do savršenstva krajem 20. vijeka. Sa svojim potpuno novim oblikom modernosti najzastupljenija je na području Tuzlanskog kantona, a kolijevka ovog muzičkog stila je grad Živinice prozvana je gradom bosanske izvorne muzike. Pjesme se izvode po mogućnosti u diftongu sa prvim i drugim glasom što je posebna tajna pri izvedbi ove muzike. Pojedini izvođači pjevaju u troglasju kao što to radi grupa Kalesijska trojka, koja je uradila prvi tonski zapis na debitantskom albumu snimljenom 1968. godine. Posebno se ističu pjesme “Kalesijo puna si mi cvijeća” i “Sastale se i Spreča i Jala”.
Od svog nastanka pa sve do danas, “izvorna muzika” se mijenjala i prilagođavala tržištu i popularnim trendovima, što je dovodilo do njenog iskvarivanja – promatrano s etnomuzikološke tačke gledišta. Karakteristično polifono pjevanje, teško razumljivo i neprivlačno mlađim generacijama, nerijetko bi bilo zamijenjeno običnim pjevanjem u duetu; uz šargiju i violinu bi se dodavala bas-linija, korištene su udaraljke, a kasnih 1970-tih i u prvoj polovici 1980-tih godina, uvodi se i harmonika, pri čemu se stvara jedan hibrid izvorne muzike, te sevdalinke i tada popularne tzv. novokomponovane narodne muzike.
Od kasnih 1980-tih pa sve do danas, sve je češća upotreba sintisajzera i drugih instrumenata, uz često lascivne, pa ponekad i vulgarne tekstove, pri čemu se izvorna muzika osjetno približava tzv. turbo-folku. Međutim, ona i dalje ostaje popularni muzički izraz u seoskoj kulturi ovoga kraja, nezaobilazna na proslavama, vašerima, javnim događanjima, svadbama i drugim privatnim svečanostima.
Zbog svega toga, “izvorna muzika” kao svojevrstan muzikološki, sociološki, antropološki i kulturalni fenomen seoskog miljea sjeveroistočne Bosne zaslužuje obimnija i serioznija istraživanja.
(Balans/Preporod)