Kula Husein-kapetana Gradaščevića nalazi se u Gradačcu u kompleksu tvrđave koja je nacionalni spomenik BiH. Taj spomenik čine pomenuta kula, potom, Donji grad sa sahat-kulom zgradom Gradske biblioteke, radio-stanice i muzeja, zgradom gimnazije i predmetima iz muzejske zbirke koji su upisani u inventarnu knjigu Muzeja. Nacionalni spomenik predstavlja potencijalno nalazište pokretnog arheološkog materijala.
Po povijesnim dokazima, oko 1710.godine postojala je kapetanija koja je imala 300 vojnika i osim Gradačca, obuhvatala je utvrđenja Soko kod Gračanice i Srebrenik. Sva tri grada ove kapetanije bila su dobro snabdjevena topovima kao i svim rodovima vojske. Prema izvještaju iz perioda između 1718. i 1739. godine, gradačačka tvrđava je prilično čvrsto zidana i okružena jarkom. Osigurana je sa tri baterije koje imaju 15 teških topova.
Kada je granica Osmanskog carstva utvrđena na Savi 1739.godine , Gradačac dobija na značaju, a tvrđava je današnji izgled dobila između 1765. i 1824. godine. Više puta je renovirana od vremena Mehmed-kapetana Gradaščevića 1765. godine.
Ova utvrda se sastoji od dvije cjeline, odnosno, Donji grad i unutar njega Gornji grad. Cijeli kompleks je opasan bedemima koji zatvaraju površinu od 3500 m2, a pojedini dijelovi bedema građeni su mnogo pažljivije klesanim kamenom nego mnogi drugi gradovi istog doba u Bosni. Kula Husein-kapetana Gradaščevića je situirana u najvišem dijelu Starog grada. Predstavlja tip dvorca feudalca, utvrđenog radi sigurnosti.Ko je bio Gradaščević? U narod poznat kao Zmaj od Bosne. On je bio je vojskovođa u službi Osmanskog carstva, a kasnije bosanski kapetan koji se borio za bosansku autonomiju u tom istom carstvu. Rođen je u Gradačcu 1802. godine te je odrastao okružen političkim nemirima u tom dijelu Osmanskog carstva. Inače, Gradaščević je bio obrazovan, rano je naučio čitati i pisati te sa 16 godina arapsku kaligrafiju, a podučavala su ga derviši.
Nakon što je Dželaludin-paša otrovao njegovog brata Murat- kapetana1821., Gradaščević se našao na čelu Gradačačke vojne kapetanije. Tokom svog kapetanstva, stekao je ugled u narodu zbog mudrog vladanja i tolerancije te postao jedna od poznatijih osoba u Bosni.
Godine 1831. izabran je za vođu pokreta za bosansku autonomiju, a preuzeo je i titulu vezira. Brzo je otjerao osmanlijskog vezira i ostale protivnike bosanske autonomije te tako postao vladar Bosanskog pašaluka.
Taj ustanak imao je za cilj ostvarivanje autonomije, a trajao je tri godine i uključivao je zahtjev za ukidanje osmanskih lojala uglavnom u Hercegovini. Međutim, nakon tri godine borbi ustanak nije uspio, dok su sve kapetanije ukinute do 1835.
Gradaščević je morao bježati u Habsburšku monarhiju 31. maja. Odatle je pregovarao sa sultanom da se vrati u Osmanlijsko Carstvo, koji njegovu želju odobrava, ali se nije mogao vratiti u Bosnu. Seli u Beograd, a zatim u Istanbul, gdje je umro od kolere 17. augusta, 1834 godine.
Tamo je Gradaščević živio u starim janjičarskim barakama, relativno mirnim životom naredne dvije godine. Jedini značajan događaj je bio kad mu je sultan ponudio da postane paša visokog ranga u osmanlijskoj armiji. Gradaščević je odbio te rekao da će “radije umrijeti u nošnji svojh očeva nego nositi nizam-uniformu jednog paše”.
Husein-kapetan, prema posljednjim istraživanjima, sahranjen je u haremu Eyüp Sultan džamije u Istanbulu, koja se nazali u četvrti Eyüp, izvan gradskih zidina u blizini Zlatnog roga. Iako je pokrenuta inicijativa da se njegovi posmrtni ostaci izmjeste u Gradačac, gdje je podignuto i turbe, to nikada nije urađeno.
(Balans)